Η κρυφή γοητεία του Γ. Παπανδρέου

Πέρα απ τις αναμενόμενες μικροπολιτικές κριτικές, είναι σαφές οτι οι πρώτες εντυπώσεις που άφησε η νέα κυβέρνηση είναι θετικές. Στο σύνολό του ο τύπος, πλην εξαιρέσεων, σχολίασε θετικά και την νέα δομή κυβέρνησης, και τα πρόσωπα που την αποτελούν, και την εμφάνιση τους στην τελετή ορκωμοσίας, καθώς και το πρώτο υπουργικό συμβούλιο με την παρουσία σ αυτό του Συνήγορου του Πολίτη. Όλοι είδαν ευνοικά την ανοικτότητα του πρώτου αυτού συμβουλίου και τα περί διαφάνειας και συμμετοχής στα οποία αναφέρθηκε ο Πρωθυπουργός και όλοι τόνισαν την συμβολική τους αξία. Και σταμάτησαν εκεί ευχόμενοι αυτά τα “συμβολικά” να γίνουν πράξη, υπενθυμίζοντας οτι κι η κυβέρνηση Καραμανλή είχε κάνει αντιστοίχως καλή εντύπωση με τα περί σεμνότητας και ταπεινότητας. Ως συνήθως έμειναν στην επιφάνεια και δεν συζήτησαν την ουσία της σύγκρισης, πράγμα που τους απαγόρευσε να δουν και την διαφορά του λαϊκού αισθήματος στις δύο περιπτώσεις, αποδεικνύοντας έτσι την μεγάλη τους αδυναμία χειρισμού της βασικής εργαλειοθήκης της πολιτικής. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να πάμε ένα βηματάκι πιό πέρα.

Η πολιτική είναι διαχείριση συμβόλων, είχε πεί κάποτε ο Francois Mitterand. Φυσικά, σαν καλός Γάλλος, είχε διαβάσει τον Ferdinand de Saussure, που τόνιζε οτι το σύμβολο δεν είναι απλώς ένα σήμα σαν τα άλλα, όπου η σύνδεση σημαίνοντος και σημαινόμενου γίνεται αυθαίρετα. Στα σύμβολα, το σημαίνον έχει μιά οργανική σχέση με το σημαινόμενο. Το σύμβολο της ζυγαριάς για την δικαιοσύνη, για παράδειγμα, προκαλώντας τον συνειρμό της ιδέας της ισότητας, δεν θα μπορούσε να αντικατασταθεί με κάποιο άλλο όπως ας πούμε μιά καρέκλα χωρίς να χάσει την συμβολική του αξία, δηλαδή την ουσία του.

Αν, έχοντας τα παραπάνω υπ όψιν, κάνουμε την σύγκριση των πρώτων εμφανίσεων των κυβερνήσεων Καραμανλή και Παπανδρέου, τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται λιγάκι σαφέστερα. Το να μιλάει κανείς για σεμνότητα και ταπεινότητα σ ένα υπουργικό συμβούλιο απλώς δεν έχει συμβολική αξία. Το ίδιο καλά θα μπορούσε να μιλήσει, όπως κι έγινε τότε, για δικαιοσύνη, βελτίωση του επιπέδου ζωής, νέες αντιλήψεις και τα τοιαύτα. Αν μάλιστα αυτό γίνεται, όπως κι έγινε τότε, με αυταρχικό, δηλαδή αλαζονικό τρόπο, τότε το σημαίνον αντιφάσκει απολύτως προς το σημαινόμενο, πράγμα που για τους έχοντες την ικανότητα να διακρίνουν εξ όνυχος τον λέοντα ήταν ήδη μιά εξαιρετικά δυσοίωνη αρχή. Και οι λογικοί αυτοί οιωνοί φυσικά επαληθεύτηκαν.

Ο Παπανδρέου βρίσκεται πολύ μακριά από μιά τέτοια στάση. Φέρνει τον Συνήγορο του Πολίτη στην πρώτη συνεδρίαση, κι όχι σαν παρατηρητή ή σαν ένα απ τους συνομιλητές, αλλά σαν κύριο ομιλητή, τον οποίο η κυβέρνηση ακούει. Εδώ ήδη έχουμε μιά σειρά συμβολικών διεργασιών. Ο Συνήγορος του Πολίτη είναι ένα εξαιρετικό σύμβολο του πολίτη, και μάλιστα του παραπονούμενου πολίτη, και μάλιστα του πολίτη που διαμαρτύρεται προς την Δημόσια Διοίκηση για τις πράξεις της. Το οτι η κυβέρνηση κάθεται και τον ακούει ειναι ο επόμενος συμβολισμός, η ηγεσία της Πολιτείας ακούει τον παραπονούμενο πολίτη, και μάλιστα αυτό είναι το κύριο έργο της. Η κυβέρνηση και η Δημόσια Διοίκηση δεν ταυτίζονται, το κόμμα δεν είναι το κράτος, ίσα ίσα θέλει να το αλλάξει. Το ότι όλα αυτά καταγράφονται απ τις κάμερες συμβολίζει την διαφάνεια και την ανοικτότητα. Θα μπορούσα να συνεχίσω, αλλά δεν υπάρχει λόγος.

Σε αντίθεση με τον Καραμανλή, ο Παπανδρέου δεν παράγει απλώς μια σειρά σημάτων, εργάζεται με σύμβολα. Και δεν παράγει απλώς ενα σύνολο συμβόλων, παράγει μια εσωτερικά συσχετιζόμενη σειρά συμβόλων που έχει κατεύθυνση. Απ τον αδικούμενο και παραπονούμενο πολίτη, στην ακρόαση του παραπονούμενου πολίτη, στον διαχωρισμό κόμματος κράτους, στην διαφάνεια, την ανοικτότητα και την λογοδοσία. Δηλαδή δεν κάνει απλώς semantics, κάνει και συντακτικό (syntactics) συσχετίζοντας τα σύμβολα του μεταξύ τους. Και επιπλέον, ταυτόχρονα θέτει τον πήχυ και δίνει και το παράδειγμα στους υπουργούς, καθώς και το διαφορετικό, αισιόδοξο αίσθημα στους πολίτες, δηλαδή περνάει απ τα σύμβολα στη σχέση τους μ αυτούς που τα χρησιμοποιούν, δηλαδή μπαίνει στον τρίτο χώρο της σημειωτικής, στον χώρο των pragmatics. Ο Παπανδρέου δεν μιλάει απλώς, διαχειρίζεται σύμβολα. Δηλαδή, κατά τον ορισμό του Mitterand, κάνει πολιτική. Ναι, επιτέλους, πολιτική στην Ελλάδα.

Υποθέτω οτι τώρα, οι περισσότερο πραγματιστές απ τους αναγνώστες έχουν μια ένσταση. Ωραία όλα αυτά, το θέμα όμως είναι τι θα γίνει στην πράξη, κυρίως στην οικονομία. Εδώ όμως η απάντηση -όχι η δική μου, του Παπανδρέου - είναι ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Ο Παπανδρέου έβαλε τον πήχυ εκπληκτικά ψηλά, ακόμη και για τους πιο αισιόδοξους οπαδούς του. Τόσο ψηλά που οι σχολιαστές, δημοσιογράφοι και αντιπολιτευόμενοι δεν μπόρεσαν καν να τον δουν. Αυτό όμως θα το δούμε στο επόμενο post.