Το πνεύμα των Χριστουγέννων.

Πριν μερικές μέρες πήγα λιγάκι καθυστερημένος σε μια συνάντηση φίλων. Ρώτησα αν είχα χάσει τίποτε ενδιαφέρον και μου είπαν ότι είχαν μιλήσει λιγάκι για το πνεύμα των Χριστουγέννων. Φυσικά ενδιαφέρθηκα να μάθω τι είχε λεχθεί. Ένας φίλος είχε προτείνει ότι το πνεύμα των Χριστουγέννων εντοπίζεται στην έννοια του δώρου. Το θέμα αλλά και η σκέψη του δώρου μου άρεσε κι άρχισα να την γυρίζω στο μυαλό μου δίνοντας της και μια τροπή που θεωρούσα ταιριαστή.

Η συζήτηση δεν συνεχίστηκε επειδή η παρέα παραήταν μεγάλη και προέκυψαν στο μεταξύ άλλα θέματα πιο πιασάρικα. Σκέφτηκα όμως να σας μεταφέρω μερικές δικές μου σκέψεις εδώ, έτσι, σαν Χριστουγεννιάτικο δώρο μια που δεν μπορώ να σας προσφέρω κάτι καλύτερο online.

Δώρο. Αυτό που ξεπερνάει τα λογιστικά ισοζύγια, που υπερβαίνει τις αλγεβρικές αθροίσεις των συν και πλην, που διαλύει τα παιχνίδια του τύπου tit for tat, μια σου μια μου επί το ελληνικότερο. Όχι φυσικά ότι δε γίνονται και τέτοιου τύπου δώρα, δώρα που στην ουσία χρησιμοποιούμε σαν επένδυση. Όχι ότι στα πιο πολλά δώρα που κάνουμε δεν εμπεριέχεται έστω και λίγο κι αυτή η συνιστώσα του μέλλοντος κέρδους. Αλλά η ουσία του δώρου δεν είναι βέβαια αυτή.

Τα πραγματικά μας δώρα, κυρίως αυτά που κάνουμε στους ανθρώπους που αγαπάμε, συχνά αυτά που κάνουμε σε παιδιά δεν είναι έτσι. Τη στιγμή που κάνεις ένα αληθινό δώρο το μόνο που σ ενδιαφέρει είναι η χαρά αυτού που το παίρνει, αυτό θες να δεις στα μάτια του. Η χαρά του γίνεται χαρά σου, και μάλιστα επαυξημένη και βελτιωμένη.

Κάτι χωρίς αντάλλαγμα, κάτι για τίποτε. Ακριβέστερα, κάτι για την χαρά. Του άλλου και συνεπώς τη δική μας. Η λογιστική όχι μόνο δεν βρίσκεται εδώ, αλλά η παρουσία της καταστρέφει το δώρο. Συγχωρήστε μου την αρνητική σκέψη, αλλά επειδή μ αρέσει να αποδεικνύω όσο είναι δυνατόν αυτά που λέω, για φανταστείτε τη στιγμή που κάνετε ένα δώρο σε κάποιον να σας πληρώσει την αξία του συν τον κόπο που κάνατε.

Μ αυτή την έννοια, υπερβαίνοντας την λογιστική το δώρο μας βγάζει απ τον κόσμο της ανάγκης. Μας πηγαίνει επομένως στο βασίλειο της ελευθερίας και της αφθονίας. Η καρδιά μας ησυχάζει. Δωρίζοντας και παίρνοντας δώρα παίρνουμε μια γεύση ενός κόσμου που αισθανόμαστε πεντακάθαρα ότι είναι ο μοναδικός κόσμος που μας ταιριάζει, ο κόσμος που θα θέλαμε να βρισκόμαστε πάντα. Που κι αν ακόμη δεν είναι εδώ, είναι στην ουσία ο μοναδικός λόγος που είμαστε εδώ.

Όταν παίρνουμε δώρα ξαναγινόμαστε παιδιά. Παιδιά που δεν έχουν σοβαρή αίσθηση της ανάγκης. Παιδιά που νοιώθουν την βεβαιότητα πως οτιδήποτε χρειάζονται θα τους δοθεί. Ως δώρο. Παιδιά που ζουν προνομιακά στο βασίλειο της ελευθερίας και της αφθονίας. Και που γι αυτό μπορούν να είναι συνεχώς χαρούμενα, ή να επανέρχονται στην κατάσταση χαράς αμέσως μόλις περάσουν τυχόν δυσάρεστες στιγμές.

Φυσικά το δώρο δεν είναι ατομική υπόθεση. Αχ, πόσο μ ενοχλεί να ακούω σ εκείνα τα πρωϊνάδικα την τόσο συνηθισμένη ηλιθιότητα «κάντε ένα δώρο στον εαυτό σας». Το δώρο χρειάζεται δυο τουλάχιστον. Ο κόσμος που θέλουμε, ο μοναδικός κόσμος που μπορεί να μας ταιριάζει περιέχει υποχρεωτικά τον Άλλον. Το βασίλειο της ελευθερίας δεν είναι με κανένα τρόπο χώρος μοναξιάς. Είναι κοινωνία.

Επιλέγοντας το δώρο μας έχουμε τον Άλλον συνεχώς στο μυαλό μας. Προσπαθούμε να επιλέξουμε κάτι που θα τον εκπλήξει. Προσπαθούμε να επιλέξουμε κάτι που δεν έχει. Προσπαθούμε να επιλέξουμε κάτι που θα τον απαλλάξει από κάποιο κόπο, δηλαδή κάποια ανάγκη, δηλαδή κάτι που θα του αυξήσει την ελευθερία. Ή, προσπαθούμε να βρούμε κάτι εντελώς έξω από οποιαδήποτε ανάγκη, κάτι εντελώς περιττό, που όμως θα του δώσει χαρά, που πάλι δηλαδή θα τον μεταφέρει στον χώρο της ελευθερίας, του παιχνιδιού, της αμεριμνησίας. Προσπαθούμε να προβλέψουμε τα συναισθήματά του καθώς θα το ανοίγει. Βλέπουμε με το μυαλό μας το χαμόγελό του και προσπαθούμε να το μεγαλώσουμε όσο μπορούμε.

Καθώς δίνουμε το δώρο μας στον Άλλον τον κοιτάμε εξαιρετικά προσεκτικά. Παρατηρούμε την αντίδρασή του καθώς ανοίγει το πακέτο. Οι μιμητικοί μας νευρώνες – ναι, υπάρχουν τέτοιοι και είναι υπεύθυνοι για την ενσυναίσθηση, αγγλιστί empathy - συντονίζονται πάνω του και νοιώθουμε αυτά που νοιώθει αυτός. Γι αυτό χαιρόμαστε με την χαρά του για το δώρο μας.

Διά των μιμητικών ή κατοπτρικών αυτών νευρώνων και της δραστηριότητας τους γεννιέται ο Άλλος μέσα μας. Με κάποιο τρόπο γινόμαστε ο Άλλος, κι ο Άλλος γίνεται εμείς. Γιατί η κύρια ιδιότητα του Άλλου, του όποιου άλλου, που όμως φαίνεται σαφέστερα στα αγαπητά μας πρόσωπα, είναι ότι βρίσκεται μέσα μας, ότι είναι με κάποιο τρόπο εμείς. Κι αν αυτό σας θυμίζει το «ως σεαυτόν», δηλαδή το «κατά την ιδιότητά του να είναι ο εαυτός σου» αυτό σημαίνει ότι κοιτάμε στη σωστή μεριά για το πνεύμα των Χριστουγέννων.

Αν τώρα το αποτέλεσμα της προσεκτικής μας παρατήρησης του Άλλου συμπέσει με την πρόβλεψή μας και νοιώσει την χαρά που εξ αρχής θέλαμε, αισθανόμαστε εκτός από χαρούμενοι, και δικαιωμένοι, με την ευγενική έννοια του όρου βέβαια. Με την έννοια του δικαίου ως αρμονίας, που προς τα έξω εμφανίζεται ως κάλλος, όπως έλεγε ο Πλάτων. Προσέξτε την κοινή ρίζα της αρμονίας και του αρμόζειν, που σημαίνει να ταιριάζει, να «δένει», να μοιάζει . Και νάτην πάλι η ομοιότητα, δηλαδή το αποτέλεσμα της μίμησης που κάνουν οι νευρώνες μας.

Το δώρο μ’ αυτή την αρμονία παράγει αισθητική. Κι απ την άλλη μεριά, η μοναδική αξία της αισθητικής είναι ότι μπορεί να γίνεται δώρο, το άξιο λόγου δώρο. Το κάλλος, η συγκεκριμενοποιημένη δηλαδή αισθητική, είναι βέβαιο χαρακτηριστικό του βασιλείου αυτού της ελευθερίας για την οποία μιλάμε.

Καθώς δίνουμε ή παίρνουμε το δώρο μας, ο χρόνος σταματάει. Χάνει αμέσως και την ευθύγραμμη και την κυκλική του διάσταση. Γίνεται στιγμή. Ότι έχει σημασία είναι παρόν, εκείνη τη στιγμή. Ο χρόνος δεν είναι πια χρήμα, δεν είναι ένα σύνολο από σημεία στο μπλοκάκι μας που μας υπενθυμίζουν καθήκοντα, δεν είναι το μαγγανοπήγαδο των εβδομάδων, των μηνών και των ετών, δεν είναι παράγων άγχους. Έχουμε ήδη πάρει μια μικρή γευσούλα αιωνιότητας, που είναι βέβαια η κατάσταση του βασιλείου της ελευθερίας γιατί αυτό δεν μπορεί να γυρίζει πίσω, δεν μπορεί να καταστρέφεται, είναι τέλειο.

Και το πνεύμα των Χριστουγέννων, ως δώρο, δεν αφορά βέβαια μόνο δυο, δεν είναι μόνον η κοινωνία των δυο. Αφορά τους πάντες. Αφορά την κοινότητα. Όλα γίνονται γιορτή. Φυσικά σταματάν οι δουλειές. Οτιδήποτε θυμίζει ανταγωνισμό τείνει να απουσιάζει γιατί ο ανταγωνισμός, δηλαδή η πηγή των μηδενικών αθροισμάτων των συν και πλην, υπάρχει μόνο στον κόσμο της ανάγκης απ τον οποίο για λίγο δραπετεύουμε. Τραπέζια ετοιμάζονται στα σπίτια, όπου μαζεύονται οι συγγενείς που ανταλλάσσουν δώρα. Το ίδιο το τραπέζι βέβαια είναι κι αυτό ένα σύνολο δώρων. Το δώρο, παρότι φαίνεται εκ πρώτης όψεως να γίνεται ιδιοκτησία, την ξεπερνά. Η ιδιοκτησία είναι για όλους, είναι κοινή. Η γιορτή είναι ακριβώς η κοινοτική έκφραση του δώρου. Και τα Χριστούγεννα είναι η γιορτή.

Φυσικά όλοι ξέρουμε ότι η στιγμή της γιορτής σύντομα θα τελειώσει. Και το υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας, συμβολίζοντας τον ανταγωνισμό που θα ξανάρθει αύριο το ίδιο επίμονος όπως και χθές στήνοντας ένα χαρτάκι, δηλαδή ένα απολύτως ανταγωνιστικό παιχνίδι πάνω στο τραπέζι της γιορτής.

Η γιορτή όμως καταφέρνει να το χωνέψει, να το ξεπεράσει. Ο ανταγωνισμός γίνεται κι αυτός παιχνίδι, τα ποσά που ανταλλάσσονται ξέρουμε ή υποθέτουμε ότι δεν θα πονέσουν, τουλάχιστον όχι πολύ. Και φυσικά η νίκη του πνεύματος των Χριστουγέννων και πάνω στο χαρτάκι προκύπτει, εκτός απ το ότι είναι παιχνίδι, και απ το δεδομένο ότι είναι τυχερό παιχνίδι. Τα όποια κέρδη είναι τυχερά, δηλαδή δεν τα αποκομίζουμε με την αξία μας. Δηλαδή είναι δωρεά, που σημαίνει ακριβώς κάτι που δεν παίρνουμε επειδή το αξίζουμε.

Όπως δηλαδή κατ ουσίαν δεν έχουμε τίποτε με την αξία μας. Η ίδια η ζωή μας είναι κάτι που μας δόθηκε, για το οποίο δεν χρειάστηκε να κάνουμε τίποτε. Η πραγματική φυσική μας κατάσταση προκύπτει δωρεάν. Είναι δωρεά. Κοινή για όλους. Γιορτή. Και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να γίνουμε εκ των υστέρων άξιοι αυτής της δωρεάς συνειδητοποιώντας ακριβώς ότι είναι δωρεά. Συνειδητοποιώντας δηλαδή την αναξιότητά μας γι αυτήν.

Είναι ήδη αργά κι η λαιμαργία μου σ ένα βραδινό τσιμπούσι –δώρο εορτάζοντος φίλου- μου έχει αυξήσει το χαμόγελο μεν, μου έχει όμως βαρύνει το στομάχι και τα βλέφαρα. Ξέρω φυσικά ότι το πνεύμα των Χριστουγέννων είναι πολύ περισσότερα πράγματα απ όσα σας είπα, πράγματα στα οποία απέφυγα ή δεν σκέφτηκα να αναφερθώ έστω και ακροθιγώς. Ότι και να πω εξάλλου δεν θα μπορέσω να το περιγράψω, γιατί είναι κι αυτό δώρο. Που με υπερβαίνει, που δεν το έχω γύρω μου και μέσα μου επειδή το αξίζω.

Ξέρω επίσης απ την άλλη ότι είστε έξυπνοι άνθρωποι κι ότι θα προχωρήστε αυτές στις σκέψεις παρακάτω, προς την κατεύθυνση που κρίνετε σωστή. Κι έτσι μπορώ να πάω για ύπνο ήσυχος.

Να είστε καλά.