Quo Vadis ?

Εδώ και αρκετές εβδομάδες οι τηλεοράσεις μας μάς βομβαρδίζουν καθημερινά με ειδήσεις σχετικές την εξ Εσπερίας αναμενόμενη μεν, μη αιτηθείσα εισέτι δε οικονομική βοήθεια. Και φυσικά όλοι κρεμόμαστε απ τα χείλη των ειδησεογράφων για να μάθουμε τι είπε η κ.Merkel και ο κ.Rehn.

Είναι μια απ τις λίγες περιόδους που τα ελληνικά κανάλια ιεραρχούν όλα με τον ίδιο τρόπο τις ειδήσεις. Ακόμη περισσότερο, τις παρουσιάζουν με περίπου τον ίδιο τρόπο που κάνουν και τα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων πράγμα σχετικά ασυνήθιστο για μας, τους καταναλωτές των δημοσιογραφικών προϊόντων του Ελληνικού Τύπου. Κι αυτό είναι βέβαια μια πρόοδος.

Πρόοδος όμως δεν υπάρχει στο ψυχολογικό αποτέλεσμα που παράγουν οι ειδήσεις στο κοινό. Οι συνήθεις αδυναμίες των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης να προτείνουν μια εσωτερικά συνεπή αντίληψη για τις καθημερινές εξελίξεις, εντεινόμενες απ τις συγκρούσεις που παράγουν τα σκληρότατα μέτρα, αφήνουν τους Έλληνες σ ένα καθημερινό κενό κατανόησης. Και όπου δεν υπάρχει κατανόηση, έστω και λανθασμένη, υπάρχει μια συναισθηματικό τύρβη που βλέπουμε και νοιώθουμε κάθε μέρα γύρω μας, και ίσως και μέσα μας.

Θυμάμαι την θαυμάσια ταινία All that jazz, αυτοπροσωπογραφία του σκηνοθέτη Bob Foss. Εκεί ένας showman τον οποίο σκηνοθετεί ο ήρωας της ταινίας, σ ένα εκπληκτικό λογίδριο που είναι ένα απ τα light motif της ταινίας, επαναλαμβάνει κάθε τόσο τα 5 στάδια συναισθημάτων του ανθρώπου μπροστά στον θάνατο. Anger, denial, bargaining, depression and acceptance. Θυμός, άρνηση, παζάρι, κατάθλιψη και τέλος, αποδοχή. Βεβαίως αυτά τα στάδια αφορούν αρχικά τα αισθήματα κάποιου για τον προσωπικό του θάνατο, αλλά νομίζω πως τα αισθήματα των Ελλήνων μπροστά στα χάλια της οικονομίας μας είναι ακριβώς αντίστοιχα.

Αρχικά, μόλις τα αντιληφθήκαμε θυμώσαμε. Θυμώσαμε με την προηγούμενη κυβέρνηση, με τους κακούς Ευρωπαίους που ήθελαν να μας επιβάλουν τους όρους τους κλπ. Κατόπιν προσπαθήσαμε να τα αρνηθούμε. Ε δεν είμαστε και τόσο χάλια βρε παιδιά, να, κι οι Άγγλοι έχουν τα χάλια τους, και οι Ισπανοί, και οι Ιταλοί, και οι Πορτογάλοι. Μετά δοκιμάσαμε το παζάρι. ΟΚ, κάτι να πληρώσουμε, λογικό είναι, ας μη πάρουμε αυξήσεις φέτος. Εξάλλου κι εσείς είστε υπεύθυνοι για τα χάλια μας, έπρεπε να μας προειδοποιήσετε. Και ενδεχομένως κερδίζετε απ αυτά τα χάλια. Βοηθήστε να βολευτούμε. Μη το παρακάνουμε. Το επόμενο στάδιο ήταν η βαθύτατη μελαγχολία, ένα αίσθημα γενικής μαυρίλας. Κάποιοι δεν μιλούσαν καθόλου. Αδιαφορία, ενασχόληση ίσως με την Τζούλια. Και στο τέλος το αποδεχθήκαμε.

Το πιο ενδιαφέρον σ αυτή την αντιστοιχία είναι ότι η ταχύτητα με την οποία διανύονται τα στάδια αυτά είναι ανάλογη της ψυχικής υγείας του υποκειμένου. Μετρήστε το στο περιβάλλον σας, έχει ενδιαφέρον. Φυσικά πάρτε υπόψη σας ότι αυτά τα στάδια δεν διανύθηκαν μόνον και κυρίως εφάπαξ, αλλά σε πολλές δόσεις σχετιζόμενες με τις εξελίξεις. Άλλη ήταν η αίσθηση τον Οκτώβριο του 2009 όταν το θέμα που ετίθετο ήταν αν θα παγώσουν οι μισθοί κάτω των 2000€, άλλη σήμερα με το ενδεχόμενο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου να εμφανίζεται στην πόρτα μας. Αλλά συνολικά υπάρχουν μέσοι όροι ακόμη και στα συναισθήματα, και οι διαφορές στο περιβάλλον μας είναι εμφανείς.

Κάποιο συναίσθημα όμως λείπει απ τα στάδια αυτά. Ίσως το σημαντικότερο, μια που υπάρχει σαν φόντο σ όλα τα στάδια. Κι αυτό είναι ο φόβος. Εμφανέστατος σε κάθε συζήτηση, στις τηλεοράσεις ή στα καφενεία. Εμφανής επίσης και στην καθημερινή μας συμπεριφορά, απ την αλλαγή στις καταναλωτικές μας συνήθειες με τεράστιο αντίκτυπο στην οικονομία έως τον τρόπο που διασκεδάζουμε. Κι αυτός ασφαλώς πρέπει να καταπολεμηθεί.

Ο καλύτερος τρόπος καταπολέμησης του φόβου είναι η κατανόηση της κατάστασης που μας φοβίζει. Και αντικειμενικά, αφού έτσι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το αντικείμενο του φόβου μας, αλλά και ψυχολογικά αφού η κατανόηση φωτίζει τον κόσμο μας μειώνοντας τις σκιές μέσα στις οποίες κρύβονται οι κακές μάγισσες. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να καταλάβουμε.

Το τελευταίο διάστημα βρισκόμαστε μπροστά σε μια σειρά αλληλοαντικρουομένων δηλώσεων των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με την Ελλάδα. Κάποιοι, όπως ο Sarkozy υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα πρέπει να βοηθηθεί, κάποιοι άλλοι όπως η Merkel φαίνονται εξαιρετικά σκληροί απέναντί μας. Απ τον φούρνο στην κατάψυξη. Πώς δικαιολογούνται αυτές οι διαφορές;

Εκ πρώτης όψεως, της όψεως που συνήθως μας παρουσιάζουν τα μέσα ενημέρωσης, μπορούμε να δούμε δυο τάσεις στην Ευρώπη. Η μια είναι η τάση των οπαδών της αύξησης της ζήτησης, την οποία προτείνουν οι μεσογειακές χώρες. Το σκεπτικό τους είναι ότι σε καιρούς ύφεσης το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να τονώσουμε την αγορά ρίχνοντας χρήμα. Αυτό θα φέρει ανάπτυξη και η ανάπτυξη αυτή θα αποπληρώσει τα δανεικά που θα χρησιμοποιηθούν για την τόνωση αυτή με τον απλούστερο τρόπο αφού δεν θα μειωθεί το βιοτικό επίπεδο του κόσμου.

Η δεύτερη είναι η τάση των οπαδών της δημοσιονομικής πειθαρχίας, με τυπικό εκπρόσωπο την Γερμανία. Η άκριτη αύξηση των δημόσιων δαπανών αποσταθεροποιεί τις οικονομίες κι επομένως προκαλεί προβλήματα που μπαλώνονται σήμερα μόνον για να εμφανισθούν ξανά αύριο, σε χειρότερη κλίμακα. Το να ενισχύεις τις καταναλωτικές τάσεις με δημόσιο δανεισμό παράγει πληθωρισμό, χρέη κι ελλείμματα. Αυτά παράγουν το φαινόμενο του crowding out, δηλαδή της δυσκολίας των επιχειρήσεων να δανειστούν κι επομένως την μείωση της παραγωγής, που βραχυπρόθεσμα μεγαλώνει ακόμα περισσότερο τα προβλήματα των ελλειμμάτων και μεσοπρόθεσμα καταστρέφει την παραγωγική βάση.

Οι δυο τάσεις αυτές σχετίζονται φυσικά με τις οικονομικές ανάγκες των κρατών, αλλά και με την νοοτροπία των λαών και την κυρίαρχη πολιτική αντίληψη. Οι σοσιαλδημοκράτες (Zapatero και Brown)όπως και η λαϊκή δεξιά (Sarkozy και Berlusconi) είναι φυσικά οπαδοί της πρώτης τάσης. Αντιθέτως οι συντηρητικοί (Merkel) και οι φιλελεύθεροι (Westerwelle) είναι οπαδοί της δεύτερης.

Όπως είναι προφανές το δικό μας ενδιαφέρον δεν εστιάζεται τόσο στο τι θέλει το κάθε κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης γενικότερα, αλλά στην αντιμετώπιση του Ελληνικού προβλήματος. Η Ελλάδα και τα προβλήματά της όμως είναι το πεδίο σύγκρουσης αυτών των αντιλήψεων κι αυτό μας αφορά. Και φυσικά οι Γάλλοι, οι Ισπανοί και οι Ιταλοί γίνονται φίλοι μας, ενώ οι Γερμανοί εχθροί μας.

Σε μια δεύτερη όμως ψυχραιμότερη ανάγνωση τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Όλα τα ευρωπαϊκά κράτη συμφωνούν σε μια τήρηση δημοσιονομικής πειθαρχίας αλλά επίσης συμφωνούν και σ ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Επομένως το πραγματικό πρόβλημα που έχουμε δεν είναι πρόβλημα αρχών αλλά πρόβλημα μέτρου. Πόση πειθαρχία, πόσο υψηλό βιοτικό επίπεδο. Ακόμη περισσότερο, πόσο χρειάζεται και πόσο θα ήταν διατεθειμένοι να υποχωρήσουν και οι μεν και οι δε για να διατηρηθούν οι ισορροπίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Τυπικό παράδειγμα εδώ είναι η Γερμανία. Θα ήθελε η Γερμανία να δει την Ελλάδα να παίρνει σκληρότερα μέτρα; Θα ήθελε να δει μια μείωση του βιοτικού επιπέδου κατά 30% για παράδειγμα στην Ελλάδα; Θα ήθελε να μας δει να προσφεύγουμε στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή να φεύγουμε απ την ζώνη του ευρώ;

Εδώ τα πράγματα γίνονται απλούστερα. Η απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι προφανώς όχι. Και η Merkel αλλά και ο επί των Οικονομικών υπουργός της Schäuble, ακόμη κι ο φιλελεύθερος Westerwelle έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι η Ελλάδα πήρε αυστηρά μέτρα, ότι το ελληνικό πρόγραμμα σταθεροποίησης είναι όχι απλώς επαρκές αλλά πολύ φιλόδοξο (θα θυμάστε αυτό τον όρο) και ότι το μόνο πρόβλημα είναι η εφαρμογή τους. Και βέβαια ξέρουν πολύ καλά ότι σκληρότερα μέτρα είναι δυσκολότερα εφαρμόσιμα.

Επομένως εδώ διαφωνία δεν υπάρχει. Τι συμβαίνει λοιπόν; Ποιός είναι ο λόγος για τον οποίο εμφανίζεται αυτή η διάσταση μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών σε σχέση με την Ελλάδα; Και γιατί αυτή η διάσταση φαίνεται να μεγαλώνει τις αποστάσεις μεταξύ Ευρωπαίων σε βαθμό ρήξης;

Η δική μου απάντηση ξεκινά απ τις συμφωνίες τις οποίες θεωρεί δεδομένες. Όλοι οι Ευρωπαίοι, προ κρίσης, είχαν συμφωνήσει στο τρίπτυχο του άρθρου 121 της συνθήκης του Maastricht. Καμμία ευρωπαϊκή χώρα σήμερα δεν καλύπτει τις γραμμές που τότε χαράχτηκαν. Ακόμη κι η αυστηρότατη Γερμανία έχει δημόσιο χρέος πάνω απ το 60% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος της, φθάνοντας σύμφωνα με τους πίνακες της CIA (που συνήθως είναι αξιόπιστη σε κάτι τέτοια) το 2009 στο 77%. Όλοι πάντως συμφωνούν τουλάχιστον στον ευκταίο στόχο της μείωσης των ελλειμμάτων στο 3% και της γενικότερης μείωσης των χρεών. Και η Ελλάδα αυτό τον στόχο τον αποδέχθηκε και κινείται προς την κατεύθυνση αυτή.

Θα είχε κάποιο όφελος η Γερμανία αν αποφάσιζε να μη βοηθήσει την Ελλάδα, και μάλιστα με τον απλούστατο τρόπο της στήριξης του επιτοκίου δανεισμού της; Προφανώς όχι. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε τεράστιους κλυδωνισμούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον θα προξενούσε μεσοπρόθεσμη πτώση του ευρώ που η Γερμανία δεν έχει κανένα λόγο να θέλει, αυτή είναι η πολιτική της εδώ και πολλά χρόνια. Ή μήπως η Γερμανία απεφάσισε να διαλύσει την ευρωζώνη και να επιστρέψει σ ένα πανίσχυρο μάρκο; Μα το κόστος της θα είναι τεράστιο, αφού η κύρια αγορά της, η Ευρώπη, θα θεωρεί τις τιμές της απαγορευτικά υψηλές.

Με δεδομένες λοιπόν τις αρνητικές απαντήσεις σ όλα αυτά τα ερωτήματα, πρέπει να διερωτηθούμε για κάτι άλλο. Μήπως υπάρχει κάποιος τόπος συναλήθευσης όλων αυτών των φαινομενικά αντικρουόμενων τάσεων; Μήπως απλώς διαβάζουμε στρεβλά τα δεδομένα μας;

Η δική μου απάντηση είναι σαφώς ναι. Και για να δούμε αυτό τον τόπο συναλήθευσης ας θυμηθούμε την γενικότατη ευρωπαϊκή συμφωνία που προέκυψε απ το σχέδιο Παπανδρέου. Το πρόβλημα, όπως΄είπε ο Παπανδρέου είναι η κερδοσκοπία στο ευρώ και την ζώνη του με αιχμή την Ελλάδα. Κι αν ακόμα λυθεί το ελληνικό πρόβλημα, το γενικότερο πρόβλημα δεν θα έχει λυθεί αφού οι κερδοσκόποι θα έχουν ενθαρρυνθεί τρώγοντας το ελληνικό καρότο να συνεχίσουν την τακτική των επιθέσεων στην Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ιταλία και όπου ήθελε προκύψει. Και επομένως χρειάζεται ένα γενικότερο σχέδιο αντιμετώπισης των κερδοσκόπων, που βέβαια θα περιλαμβάνει και την λύση του προβλήματος της Ελλάδας. Κι αυτή ήταν η επιχειρηματολογία του Παπανδρέου στον μαραθώνιό του στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Τώρα αρκεί να θυμηθούμε τις δηλώσεις των υπευθύνων των ευρωπαϊκών οργάνων εδώ και κανένα μήνα, αφού έγινε η «επίθεση» Παπανδρέου. Κι ο Rehn, κι ο Junker, κι ο Trichet, κι ο Baroso, κι ο Sarkozy το έχουν πει πεντακάθαρα. Οι κερδοσκόποι πρέπει να αποθαρρυνθούν γενικά και δραστικά. Κατά την έκφραση του Παπανδρέου, πρέπει να τοποθετηθεί ένα πιστόλι στο τραπέζι. Και φυσικά δεν είναι δυνατόν να ανακοινωθούν οι τρόποι αυτής της αποθάρρυνσης γιατί σ αυτή την περίπτωση θα πάρουν τα μέτρα τους. Τα μέτρα θα είναι ad hoc, έτσι έχει λεχθεί απ όλους, ώστε οι κερδοσκόποι να μη μπορέσουν να προετοιμαστούν.

Τι σημαίνει αυτό; Μα απλούστατα. Αυτό που πρέπει να τονίζεται δεν είναι η όποια γενική συμφωνία, αλλά οι επιμέρους διαφωνίες. Συνεχώς.

Αυτή τώρα είναι μια στάση με τεράστια πλεονεκτήματα. Το πρώτο είναι ότι έτσι επιτρέπεται μια γενικότερη πιο μακροπρόθεσμη συζήτηση για την ανάπτυξη εκείνων των ευρωπαϊκών οργάνων και εργαλείων που θα λύνουν τέτοια προβλήματα σε μόνιμη βάση. Το δεύτερο είναι ότι μ αυτό τον τρόπο κάθε ευρωπαϊκή ηγεσία μπορεί να παίζει το δικό της εσωτερικό παιχνίδι πάνω στις επιθυμίες των ψηφοφόρων και να βελτιώνει την θέση της.

Μπορεί λοιπόν να αρχίσουν οι συζητήσεις για ένα ευρωπαϊκό μηχανισμό δανεισμού κρατών που θα βρίσκονται σε ανάγκη, και τους όρους γι την δράση του. Μπορεί να αρχίσει να συζητείται η ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου. Μπορεί η κ.Merkel να εμφανίζεται στους ψηφοφόρους της τόσο αυστηρή όσο και οι φιλελεύθεροι σύμμαχοί της και έτσι να δυναμώνει εσωτερικά την θέση της μέσα στην συμμαχία. Μπορεί ο κ.Sarkozy να εμφανίζεται λαϊκότερος για να αποτρέψει τις επερχόμενες εκλογικές συντριβές του κόμματός του.

Το μόνο πραγματικό ερώτημα είναι πώς θα αποθαρρυνθούν οι κερδοσκόποι πραγματικά. Και η απάντηση εδώ, σε πρώτη φάση, δεν είναι εξαιρετικά σύνθετη. Πρέπει να χάσουν λεφτά, τελεία και παύλα. Με κανένα άλλο τρόπο δεν αποθαρρύνεται ένας κερδοσκόπος. Το δίδαγμα πρέπει να είναι «όποιος παίζει μαζί μας χάνει». Το πιστόλι είναι στο τραπέζι.

Οι κερδοσκόποι βραχυπρόθεσμα περιμένουν να κερδίσουν λεφτά από δυο πηγές. Η πρώτη είναι τα spreads των ελληνικών ομολόγων. Η δεύτερη είναι η συνακόλουθη πτώση της ισοτιμίας του ευρώ προς το δολάριο. Ας προσέξουμε ότι αυτή η δεύτερη πηγή είναι πολύ σοβαρότερη απ την πρώτη. Απ τα ελληνικά ομόλογα το μέγιστο κέρδος μπορεί να είναι μια διαφορά επιτοκίου της τάξεως των 300 μονάδων spread, πχ. από 100 που είναι το spread για τις σοβαρές ευρωπαϊκές χώρες έως 400 που θα μπορούσε να είναι για την Ελλάδα. Δηλαδή ένα 3% σε ποσά της τάξεως των 10-12 δισεκατομμυρίων ευρώ, που θα είναι σε πρώτη φάση ο δανεισμός της Ελλάδας. Δηλαδή μιλάμε για 300-350 εκατομμύρια ευρώ, ποσό μεγάλο για τα δικά μας δεδομένα αλλά όχι για τα δεδομένα των κερδοσκόπων. Αντίθετα, τα νομισματικά swaps μπορούν να αφορούν ποσά της τάξεως των μερικών εκατοντάδων δισεκατομμυρίων και οι διαφορές είναι απ το παλιό 1,50 στο σημερινό 1,35 της σχέσης δολαρίου/ευρώ σήμερα. Δηλαδή διαφορά της τάξεως των 15 μονάδων στα 150, δηλαδή του 10%. Κι αυτό σημαίνει 10 δισεκατομμύρια στα 100, και μάλιστα σε μια μέρα.

Τι θα έλεγε λοιπόν το εγχειρίδιον του καλού κερδοσκόπου για τις τωρινές συνθήκες; Δυο απλά πράγματα. Καθημερινά πουλάμε ευρώ κι αγοράζουμε δολάρια, όσο οι τιμές του ευρώ πέφτουν εξαιτίας των ασυμφωνιών στην ευρωζώνη. Το δολάριο ανεβαίνει, εμείς κερδίζουμε. Επίσης, κρατάμε λεφτά για να είμαστε έτοιμοι την μέρα που θα βγει η Ελλάδα για δανεικά. Και τότε θα προτείνουμε τα spread που θέλουμε.

Το κερδοσκοπικό σχέδιο δουλεύει αλλά με κάποια προβλήματα. Όσον αφορά τις συναλλαγματικές ισοτιμίες το πρόβλημα είναι ότι η πολύ απότομη πτώση του ευρώ θα δημιουργήσει πρόβλημα στις θέσεις που ήδη οι κερδοσκόποι και οι πελάτες τους έχουν σε ευρώ. Επομένως πρέπει να γίνει αργά.

Όσον αφορά την Ελλάδα, το πρώτο πρόβλημα των κερδοσκόπων είναι ότι θα πρέπει να παίρνουν χρήματα απ τα υπόλοιπα Greek Accounts τους (μη ξεχνάμε ότι ένας σοβαρός οίκος κερδοσκοπίας ασφαλώς έχει τέτοια δομή) δηλαδή να τα αποσύρουν πχ απ το Ελληνικό Χρηματιστήριο και να τα κρατάν για να τα έχουν έτοιμα σε πρώτη ζήτηση, άρα να μη παίζουν και επομένως να μη κερδίζουν. Το δεύτερο είναι ότι στο πτώμα της οικονομίας της Ελλάδας έχουν μαζευτεί ένα σωρό όρνια, πράγμα που φάνηκε στον προηγούμενο δανεισμό μας που θέλαμε 3 δισεκατομμύρια και προσφέρθηκαν πάνω από 20 και τελικά πήραμε 8. Επομένως υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των κερδοσκόπων για το ποιος θα φάει τα περισσότερα. Κι αυτό έχει μεγάλη σημασία, όπως θα δούμε σε λίγο.

Ο τρόπος να απαντήσεις στους κερδοσκόπους πρέπει τώρα να είναι προφανής. Τους αφήνεις να κάνουν την δουλειά τους. Να μαζεύουν δολάρια ελπίζοντας στην πτώση του ευρώ, και να κρατάν διαθέσιμο κεφάλαιο ώστε να δανείσουν την Ελλάδα, πράγμα που σημαίνει απώλειες από άλλη χρήση αυτών των χρημάτων. Και στο μεταξύ επιδεικνύεις ανοικτά τις διαφωνίες σου ώστε να τους διευκολύνεις την είσοδο στην παγίδα. Κάποια στιγμή, που φυσικά πρέπει να μην είναι προβλέψιμη, η Ελλάδα βγαίνει και ζητάει τα πρώτα 2-3 απ τα πρώτα 12 δισεκατομμύρια που χρειάζεται για τους επόμενους μήνες. Έρχονται τώρα οι κερδοσκόποι και προτείνουν spread της προτιμήσεώς τους, πχ 400.

Τότε όμως εμφανίζεται ο Ευρωπαίος. Just like the cavalry, κατά το αμερικάνικο πρότυπο. Αυτός μπορεί να είναι η Κεντρική Τράπεζα, ή μια κρατικά ελεγχόμενη τράπεζα πχ της Γαλλίας, ή ένα fund που έχει συσταθεί ad hoc, και δεν τον ξέρουμε από πριν για να μην είναι προβλέψιμος. Και προτείνει πχ spread 300. Ο κερδοσκόπος βλέπει ότι πάει να χάσει το δάνειο, δηλαδή να πάει τσάμπα η στέρηση κερδών ενός μηνός. Λογικά, αντιπροτείνει 290. Αλλά δεν είναι μόνος του, υπάρχουν πολλοί σαν κι αυτόν, θυμηθείτε την προσφορά των 20 δις για δάνειο 3 δις. Και επομένως, υπό την πίεση της ανάγκης τους αρχίζει ο κύκλος της πτώσης. Ας πούμε, σχετικά αισιόδοξα, ότι το δάνειο κλείνει με 200 spread, που είναι σαφώς ανεκτό για τα ελληνικά δεδομένα.

Μια τέτοια εξέλιξη θα αποτελούσε θρίαμβο της στρατηγικής της Ευρώπης. Η Ευρώπη δούλεψε, στήριξε την Ελλάδα, που βγήκε στην αγορά και δεν ζήτησε λεφτά από κανένα, ζήτησε απλώς να δανείζεται με μικρό spread, πράγμα που πέτυχε. Η κ.Merkel δεν χρειάστηκε να βοηθήσει καθόλου. Χρήματα δεν δόθηκαν, άρα δεν είπε ψέμματα στους δικούς της ψηφοφόρους. Ο κ.Sarkozy θριάμβευσε καταπολεμώντας τους εχθρούς της Ευρώπης, κι ανεβαίνει στα μάτια των δικών του ψηφοφόρων.

Και το σχέδιο σ αυτήν την εκδοχή του δεν τελειώνει εκεί. Η Ευρώπη βγαίνει απ αυτή την κρίση δυναμωμένη. Το ευρώ επομένως ανεβαίνει. Κι αυτοί που μάζευαν δολάρια πουλώντας ευρώ σε χαμηλές τιμές τώρα αναγκάζονται να τα αγοράσουν ξανά σε ψηλές. Δηλαδή χάνουν λεφτά. Κι αν οι κερδοσκόποι χάνουν λεφτά θα το σκεφτούν δυο και τρείς φορές πριν προσπαθήσουν ξανά να επιτεθούν σε κάποιο Ευρωπαϊκό κράτος ή στο ευρώ.

Θα χάσουν οι κερδοσκόποι; Χμμμ .. δεν είμαι τόσο βέβαιος. Οι πραγματικοί κερδοσκόποι, οι επενδυτικές τράπεζες και οι άλλοι οίκοι που τυγχάνουν της ανοχής μας κάποιο τρόπο θα βρουν να βγάλουν λεφτά. Μη ξεχνάμε ότι αυτοί διαχειρίζονται κεφάλαια πελατών τους και δεν έχουν και πολλούς ηθικούς ενδοιασμούς. Θα κερδίσουν και πάλι, πιθανότατα ποντάροντας αντίθετα στους πελάτες τους, όπως συχνότατα κάνουν. Το είδαμε και με την Goldman Sachs. Παλιά μου τέχνη κόσκινο, εις υγείαν των πελατών μας.

Αλλά την επόμενη φορά οι πελάτες τους θα τείνουν να αποφύγουν τις επιθετικές τακτικές αγορών με ψηλά spreads καθώς και τις αμυντικές τακτικές των Credit Default Swaps. Δηλαδή θα αποφεύγουν την Ελλάδα. Το πιστόλι μπήκε στο τραπέζι, πυροβόλησε στον αέρα και, όπως λέει ο Asterix για τους Ρωμαίους οι κερδοσκόποι θα προτιμήσουν απ την αμφίβολης αποτελεσματικότητας τακτική της χελώνας (ρωμαϊκού σχηματισμού) την βέβαιη τακτική του λαγού. Κι αυτό φτάνει, γιατί ελαττώνει αποτελεσματικά τις πιέσεις προς την Ευρώπη.

Αν τα πράγματα εξελιχθούν όπως τα λέω μέχρι εδώ, αν δηλαδή επιλεγεί ο ανοικτός πόλεμος με την κερδοσκοπία η Ελλάδα θα βγει για δανεισμό την μέρα που τα spreads θα είναι στο ψηλότερο σημείο και το ευρώ στο χαμηλότερο. Επίσης το ελληνικό χρηματιστήριο θα είναι πολύ χαμηλά, γιατί είναι ένα μέρος των Greek Accounts που χρησιμοποιούνται ήδη απ τους κερδοσκόπους που πουλάν μετοχές για να μαζέψουν χρήματα για τον δανεισμό μας.

Φυσικά το πραγματικό ερώτημα που τίθεται τώρα είναι αν το σχέδιο αυτό είναι ασφαλές. Η απάντηση εδώ είναι όχι. Προφανώς οι κερδοσκόποι ξέρουν πολύ καλά τα παιχνίδια και διαθέτουν τεράστια κεφάλαια. Θα ήταν λοιπόν δυνατόν να κοντράρουν όσο πάει. Θα μπορούσαν δηλαδή να μην μπουν στην αγορά ελληνικών ομολόγων με χαμηλά spreads, επιβάλλοντας στην Γαλλική πχ Τράπεζα που είπα πριν να δανείσει αυτή και να μη λειτουργήσει σαν καταλύτης καθόδου των spreads στην αγορά. ΝΑ δώσει δηλαδή πραγματικά λεφτά. Και αν στην προσπάθεια κατάλυσης συμμετάσχουν – που θα συμμετάσχουν- και Γερμανικές Τράπεζες, θα αναγκαστούν να δανείσουν κι αυτές, και η κ.Merkel θα έχει προβλήματα στο εσωτερικό. Και θα αρχίσουν οι κόντρες μεταξύ Ευρωπαίων. Και τότε το ευρώ θα πέσει κι άλλο και οι κερδοσκόποι θα κερδίσουν τον πόλεμο χάνοντας ίσως την μάχη των ελληνικών ομολόγων.

Αυτό βέβαια το ξέρουν κι οι Ευρωπαίοι, και τώρα μπαίνουμε στην δεύτερη φάση συλλογισμών. Όπως είναι σαφές απ τα παραπάνω, η Merkel θέλει να εξασφαλίσει ότι το όποιο όργανο δημιουργηθεί για να χτυπηθεί η κερδοσκοπία θα δράσει σαν καταλύτης. Γιατί αλλιώς θα πρέπει πραγματικά να βάλει λεφτά, και μάλιστα με ενδεχομένως αβέβαιο αποτέλεσμα. Επομένως θέλει να καθοριστούν αυστηρά οι γραμμές. Θέλει να ξέρει αν και πότε θα βάλει λεφτά. Και δεν αρνείται να βάλει, απλώς θέλει να το κάνει μόνο σε ύστατη περίπτωση, στην περίπτωση που η Ελλάδα χρεωκοπεί.

Δεν χρειάζεται όμως τα πράγματα να πάνε σ αυτή την κατεύθυνση. Στις σύγχρονες κοινωνίες όλοι τείνουν να συνεργάζονται και να αποφεύγουν τις συγκρούσεις, κυρίως μεταξύ ισχυρών. Η απειλή bras de fer είναι καλή ακριβώς επειδή είναι απειλή. Αν πραγματοποιηθεί, τα πράγματα γίνονται αβέβαια, και η αβεβαιότητα είναι κακή για όλους. Το όπλο στο τραπέζι είναι αποτελεσματικότερο ίσως αν δεν χρησιμοποιηθεί καθόλου.

Σ αυτή την εκδοχή των εξελίξεων, θα ανακοινωθεί στην προσεχή συνάντηση κορυφής ένα πλήρες σχέδιο στήριξης της Ελλάδας, με απόλυτη συμφωνία των πάντων. Πολύ πιθανόν ένα fund αρκετά μεγάλο ώστε και τις πιθανές βραχυπρόθεσμες ανάγκες ελληνικού δανεισμού να καλύπτει, και την σκληρή στάση των Ευρωπαίων -που ασφαλώς θα ανεβάσει τις ισοτιμίες- να υποδηλώνει. Η Ελλάδα θα χάσει ίσως κάποιες μονάδες spread αλλά θα μειωθεί και ίσως θα εκμηδενιστεί η πιθανότητα μάχης με τους κερδοσκόπους.

Κατά την γνώμη μου αυτό είναι το ευρωπαϊκό σχέδιο στήριξης της ελληνικής οικονομίας. Όπως θα παρατηρείτε, ερμηνεύει απολύτως και την στάση του Παπανδρέου, και την στάση της Merkel, και την στάση των Sarkozy και Zapatero, και την στάση των ευρωπαίων ιθυνόντων, του Baroso, του Yunker, του Trichet και του Olli Rehn. Ερμηνεύει και τις εκ πρώτης όψεως αντικρουόμενες δηλώσεις περί των όρων στήριξης της Ελλάδας, και τις δηλώσεις για την μάχη κατά των κερδοσκόπων, και τις δηλώσεις για το όπλο στο τραπέζι.

Μια τελική παρατήρηση είναι ίσως πολύ χρήσιμη. Είναι πιθανόν, στην δεύτερη εκδοχή της απλής απειλής προς τους κερδοσκόπους κι όχι του ανοικτού πολέμου, να συμμετάσχει στο fund στήριξης της Ελλάδας και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, όπως λέγεται. Αυτό ενδεχομένως δεν έχει μόνον οικονομική σημασία. Έχει και πολιτική, αφού το Ταμείο έχει κυρίως αμερικανικά χρήματα. Σ αυτή την περίπτωση η στήριξη της Ελλάδας γίνεται μεν ισχυρότερη, αλλά ο πόλεμος με την κερδοσκοπία αναβάλλεται και επιβεβαιώνεται η Αμερικανική διεθνής ηγεσία. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος της κακής διάθεσης του Παπανδρέου όταν έβγαινε απ τον Λευκό Οίκο.

Gambit

Οφείλω να ομολογήσω ότι τις προηγούμενες μέρες με τρώγανε τα δάχτυλά μου. Κάθε τρεις και λίγο είχα έντονη παρόρμηση να κάτσω και να γράψω σχόλια για τις εξελίξεις. Δεν υπέκυψα στον πειρασμό για απλούς λόγους σχετιζόμενους με την στάση μου απέναντι στις εξελίξεις αυτές. Επιτρέψτε μου να εξηγηθώ.

Θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τα σπουδαιότερα συμβάντα απ την ημερομηνία ανάρτησης του προηγουμένου κειμένου σε δυο μεγάλες κατηγορίες. Τα «εσωτερικά» και τα «εξωτερικά». Στα εσωτερικά εντάσσω τα τελευταία μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση και τις αντιδράσεις απέναντι σ αυτά και στα εξωτερικά τον μαραθώνιο επαφών του Παπανδρέου με Merkel, Sarkozy, Yunker και φυσικά το υπερατλαντικό ταξίδι και τις συναντήσεις του εκεί.

Τα μέτρα είναι οδυνηρά και ασφαλώς άδικα για εκείνη την κατηγορία πολιτών που είναι έντιμοι, εργάζονται και παράγουν αποτελεσματικά και δεν είναι υψηλόμισθοι. Κι αυτοί είναι ένα πολύ σοβαρό ποσοστό των Ελλήνων. Ίσως κάτω απ το 50%, αλλά πάντως δεν είναι πολύ λίγοι. Έχω την αίσθηση ότι οι άνθρωποι αυτοί στην πλειονότητά τους είδαν το πρόγραμμα αλλαγών του Παπανδρέου με ελπίδα. Στην αρχή, προεκλογικά, διστακτικά και σιωπηλά, επηρεασμένοι απ την προπαγάνδα που ήθελε τον Παπανδρέου Γιωργάκη, τις οποιεσδήποτε μικρές βελτιώσεις εισοδήματος που πρότεινε ψιχία και τις αλλαγές που προγραμμάτιζε γελοίες ή καταστρεπτικές για τα χρηστά παραδοσιακά ήθη μας.

Στην συνέχεια αυτοί οι άνθρωποι αναθάρρησαν. Οι κινήσεις του Παπανδρέου και το ύφος της κυβέρνησης του τους έπειθαν μέρα με τη μέρα ότι η επιλογή τους είχε νόημα, ότι η πολιτική έχει νόημα, ότι μια νέα πορεία αυτής της χώρας άρχιζε, ότι επιτέλους θα μπορούσε κάτι ν αλλάξει και να γλιτώσουμε απ το μιξοβάρβαρο, ραγιάδικο, μπαχτσισοβόρο και ρουσφετοθηρικό σκηνικό της παράγκας του Καραγκιόζη που φαινόταν να αποτελεί το ριζικό μας.

Όλοι οι πολίτες αυτής της κατηγορίας ανεξαρτήτως κομματικής τοποθέτησης στήριξαν ακόμα και τα μέτρα του σχεδίου Β ξέροντας ότι τα πράγματα για αρκετό διάστημα θα είναι σφιχτά και στριμωγμένα. Κι αρκετοί ακόμη συμπολίτες μας, πολλοί απ αυτούς που βρίσκονται στην γκρίζα περιοχή μεταξύ αυτής της κατηγορίας και της αντίθετης, κινήθηκαν στην ίδια κατεύθυνση συναισθηματικά, λογικά και πολιτικά.

Όμως το σχέδιο Γ, ακριβέστερα η διολίσθηση στα πέραν οποιουδήποτε αρχικού σχεδιασμού μέτρα τους πόνεσε. Νομίζω πως τους νοιώθω να σφίγγουν τα δόντια και να σιωπούν περιμένοντας. Αισθάνομαι ότι έχουν πάρει την απόφαση να στηρίξουν τον Παπανδρέου όλη την τετραετία αλλά έχοντας χάσει μεγάλο μέρος απ τον μετεκλογικό ενθουσιασμό και την εμπιστοσύνη τους. Και φυσικά οι πολίτες που ανήκουν στην γκρίζα περιοχή του πληθυσμού και εκφράζονται δυστυχώς απολύτως απ τους ατάλαντους, αμελέτητους και ανόητους σταρ της τηλεοπτικής μας αρένας ήδη ανέκρουσαν πρύμναν.

Αλλά γιατί να παραμείνουμε σ αυτή την κατηγορία; Πολλοί άνθρωποι της άλλης κατηγορίας θα πονέσουν επίσης, κι ο πόνος είναι πόνος. Ανεξάρτητα απ την εντιμότητα, την παραγωγικότητα και τα λεφτά που έχει κανείς. Και ασφαλώς αυτό δεν μπορεί να ευχαριστεί κανένα. Η εκδικητικότητα δεν είναι καθόλου καλός σύμβουλος, ούτε προσωπικά ούτε πολιτικά.

Πιστεύω ότι αυτοί που μου κάνουν την τιμή να διαβάζουν αυτά που γράφω ανήκουν στην πρώτη κατηγορία, εξ άλλου αυτοί μ ενδιαφέρουν. Τι θα είχα να πω σ αυτούς τους ανθρώπους, τι θα είχα να πω σε σας; Ότι τα μέτρα ήταν αναγκαία; Ότι το θέμα δεν μπορεί να είναι ο 14ος μισθός αν κινδυνεύεις να μην έχεις επαρκή ρευστότητα για να πληρώσεις τον 4ο ; Ότι αν δει κανείς το σύνολο των μέτρων, δηλαδή την περικοπή κυρίως επιδομάτων και αποζημιώσεων, την εφάπαξ φορολόγηση των εισοδημάτων άνω των 100.000, το τσεκούρι του 15% στις off shore, τον αλγόριθμο τεκμηρίων και άλλα βλέπει ότι τα μέτρα έχουν κάποια προοδευτικότητα; Ότι η συλλογή αποδείξεων και οι έλεγχοι πιθανότατα θα μεγαλώσουν την προοδευτικότητα αυτή φέρνοντας ένα μέρος της φοροδιαφυγής στο σύστημα; Ότι τα χάλια του ελληνικού κράτους ήταν τέτοια που δεν επέτρεπαν καλύτερες διακρίσεις άρα περισσότερη δικαιοσύνη;

Αυτά λίγο πολύ όλοι οι καλοπροαίρετοι και ευφυείς πολίτες και τα βλέπουν και τα καταλαβαίνουν. Κι αυτό το blog δεν ξεκίνησε για να δώσει συναισθηματική στήριξη σε κανένα. Πρόθεσή μου είναι να λέω κάτι που να προσθέτει στην ανάλυση και την κατανόηση των γεγονότων κι όχι λόγια παρηγοριάς ή υποστήριξης οποιασδήποτε ενέργειας της κυβέρνησης.

Πιστεύω ότι η κυβέρνηση πρέπει να στηριχτεί γιατί επιδοκιμάζω ενέργειές της κι όχι το αντίθετο. Αντιλαμβάνομαι ότι παίρνοντας θέση «εκτίθεμαι» σε βαθμό που κάποιοι να με θεωρούν οπαδό. Δυστυχώς αυτός είναι ο τρόπος που ο μέσος πολίτης αντιλαμβάνεται την πολιτική, κάπως σαν το ποδόσφαιρο. Αλλά δεν μπορώ να μη πάρω θέση. Δεν είμαι ιδιώτης, με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου, ούτε με την λατινική της μικροστρεβλωσούλα. Άλλο όμως το να πάρεις θέση κι άλλο το να γλυκαίνεις χάπια σ αυτούς που δε χρειάζονται ζάχαρες.

Οι αντιπολιτευόμενοι πανηγυρίζουν κλαυθμηρίζοντες κι αγανακτούντες. Η Νέα Δημοκρατία πανηγυρίζει υπενθυμίζοντας στην κυβέρνηση την από 5ης Οκτωβρίου κριτική της για καθυστερήσεις στην λήψη μέτρων. Το ΚΚΕ και ο ΣΥΡΙΖΑ πανηγυρίζουν διακηρύσσοντας urbi et orbi την επιβεβαίωση της αντίληψής τους για την αντιλαϊκή κατεύθυνση της κυβέρνησης. Και ο ΛΑ.Ο.Σ, επιλέγοντας ευφυώς την στάση του σοβαρού πατριωτικού συνομιλητή που εμμέσως κατακρίνει τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης για έλλειψη σοβαρότητας και πατριωτισμού, στηρίζει τα μέτρα, πράγμα που αποτελεί επίσης εμμέσως μια εξαιρετικά αποτελεσματική, ίσως διαλυτική κριτική του ΠΑΣΟΚ.

Στο ίδιο το ΠΑΣΟΚ εντείνονται ξανά οι παλιές διαφωνίες. Τα νούμερα στις δημοσκοπήσεις πέφτουν, οι λαϊκιστές πανηγυρίζουν. Το βαθύ, «αριστερό» και «πατριωτικό» μέρος του κυβερνώντος κόμματος ξαναδείχνει τα δόντια του. Ο κ. Παπουτσής κρίνει ότι πρέπει να εκφράσει την ψυχή του κόμματος επιτιθέμενος στον κ.Σαχινίδη που απειλεί με παραίτηση. Αναλόγως συμπεριφέρεται κι ο κ.Σκανδαλίδης. Η αυστηρή κι ομόθυμη απέναντί τους στάση της κυβέρνησης τους μάζεψε. Για την ώρα. Για πόσο ακόμη όμως;

Ένα μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού που χρόνια τώρα ζούσε στον φανταστικό κόσμο των ιδεολογημάτων που συστηματικά καλλιεργούνται από καριερίστες του είδους, έπεσε με τα μούτρα πάνω στην πραγματικότητα και ξύπνησε. Δυστυχώς όμως τελευταία τα κατάφερε να σηκωθεί, να ξεσκονιστεί και να συνεχίσει την προηγούμενη υπνοβατική διαδρομή του.

Η ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε απ τη στιγμή που ανακοινώθηκαν τα νέα μέτρα επιδεινώνει σοβαρά το κλίμα μέσα στην Ελλάδα. Όλοι αυτοί που μέχρι τώρα ήταν μαζεμένοι ξέροντας ότι η εκλογή κι ακόμη περισσότερο η ενδεχόμενη επιτυχία της κυβέρνησης αυτής σε ορίζοντα τετραετίας τους δείχνει την πόρτα της εξόδου άρχισαν να ξαναβγαίνουν απ το καβούκι τους. Κι αυτό δημιουργεί κλίμα που όπως έλεγα στο προηγούμενο post επιδεινώνει τις αντικειμενικές συνθήκες.

Φυσικά μέσα στην ανακατωσούρα βρήκαν ευκαιρία οι γνωστοί σχολιαστές των μέσων ενημέρωσης να επαναβεβαιώσουν την πίστη τους στα λαϊκιστικά ιδεώδη. Ακολουθώντας το γενικό κλίμα αρχίζουν να καλαμπουρίζουν για την κατάσταση ελεεινολογώντας ταυτόχρονα όσους δεν ακολουθούν την ευθεία γραμμή τους της κολακείας των ευτελέστερων δυνατών συναισθημάτων και της μηδενικής νόησης. Και το ανατροφοδοτούμενο κύκλωμα «λαϊκών» αντιλήψεων και ΜΜΕ που είχε σταματήσει λιγάκι μετά τις εκλογές αρχίζει να ξαναπαίρνει μπροστά.

Πριν μια εικοσαετία και βάλε ο Σαββόπουλος μιλούσε για τους ατσίδες, τους μίμους και τους νάνους της δημόσιας ζωής μας που ξέρουν ότι στα ρεζιλίκια μας τοκίζοντας κανείς ποτέ δεν χάνει. Αυτοί οι άνθρωποι ξαναπήραν φόρα. Δυστυχώς όμως τα ρεζιλίκια μας εξαπλώθηκαν και εκτός Ελλάδος και σε τέτοιο βαθμό που άρχισαν κι άλλοι, πολύ πιο επικίνδυνοι ατσίδες να τοκίζουν πάνω τους. Γιατί τι άλλο είναι η υπερβολική αύξηση των spreads από τόκο στα ρεζιλίκια μας;

Αυτό μας φέρνει στην δεύτερη κατηγορία εξελίξεων, τις εξωτερικές εξελίξεις. Εδώ βέβαια τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Αυτά που στο προηγούμενο post έγραφα και που απ ότι κατάλαβα από συζητήσεις με φίλους αντιμετωπιζόντουσαν απ όσους τα διάβασαν σαν φαντασιοπληξίες ενός fan του Παπανδρέου, άρχισαν σιγά-σιγά να επιβεβαιώνονται και σήμερα είναι η mainstream αντίληψη.

Τα ταξίδια του Παπανδρέου στην Ευρώπη δούλεψαν άψογα. Το κλίμα άλλαξε εντελώς. Ακόμη κι η μονίμως ψυχρή Merkel έσκασε χαμόγελο κι αγκάλιασε τον Γιώργο. Για τον Sarkozy δεν το συζητώ καθόλου. Δεν έχω ξαναδεί τόσο θερμή υποδοχή Έλληνα πρωθυπουργού από ξένο ηγέτη. Κι ο άνθρωπος τόπε πεντακάθαρα. Η Ελλάδα ανακτά την αξιοπιστία της. Ο Παπανδρέου γίνεται η τρίτη κορυφή ενός τριγώνου που οργανώνει την επίθεση κατά της κερδοσκοπίας, του οποίου οι δυο άλλες είναι ο ίδιος και η Merkel. Μόνον αφού τόπε θυμήθηκε ότι έπρεπε να αναφέρει και τον Yunker και το τρίγωνο έγινε τετράγωνο.

Οι τίτλοι των εφημερίδων έπαψαν ως δια μαγείας –για όσους δεν καταλαβαίνουν - να είναι υβριστικοί για την Ελλάδα. Όλος ο κόσμος άρχισε να ασχολείται με το θέμα της ρύθμισης του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την καταπολέμηση της κερδοσκοπίας. Και η Ελλάδα έγινε μέρος της πρωτοπορίας, ένα κράτος που λύνει προβλήματα, όχι πια ένα κράτος-πρόβλημα.

Το ταξίδι στην Αμερική ήταν το αποκορύφωμα της εκστρατείας αυτής. Η υποδοχή που έκαναν στον Παπανδρέου η Nancy Pelosi και η Hillary Clinton ήταν εξαιρετικά θερμές. Φυσικά το κεντρικό θέμα των δηλώσεών ήταν το πάλι παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και η ρύθμισή του, δηλαδή το σχέδιο Παπανδρέου. Ειδικά η Clinton στην κοινή της εμφάνιση με τον Παπανδρέου δεν παρέλειψε να αναφερθεί στην συζήτησή τους για τα Credit Default Swaps, των οποίων - όπως δήλωσε - μέχρι προ έτους ούτε εκείνη ούτε ο Παπανδρέου γνώριζαν την ύπαρξη. Και βέβαια ξανακούσαμε αρκετές φορές ότι η Ελλάδα είναι ο ηγέτης των Βαλκανίων, πράγμα που αν θυμάμαι καλά το είχα ακούσει τελευταία φορά το 1992, λίγο πριν αρχίσουμε τις ανοησίες με το Σκοπιανό και παραιτηθούμε απ την ηγεσία αυτή μόνοι μας.

Η συνάντηση με τον Obama ήταν λίγο διαφορετική. Ο Παπανδρέου βγήκε απ τον Λευκό Οίκο κάπως κουμπωμένος. Όπως μας είπε, ο Obama ήταν θετικός και δήλωσε ότι θα στηρίξει την ευρωπαϊκή πρόταση ελέγχου της κερδοσκοπίας στους G20, αλλά σταμάτησε εκεί. Μια ψυχρή δήλωση, την οποία ο ίδιος ο Obama στην ομιλία του κατά την διάρκεια της δεξίωσης για την 25η Μαρτίου δεν επανέλαβε, παρότι ο Παπανδρέου την ανέφερε.

Ξέρουμε ότι ο Obama στο παρελθόν είχε μιλήσει εκτενέστατα για την ανάγκη ελέγχου όχι γενικά και αόριστα της κερδοσκοπίας αλλά πολύ συγκεκριμένα των επενδυτικών τραπεζών, οργάνωσε επιτροπές εναντίον των κερδοσκόπων και των ανήθικων πρακτικών τους και επέβαλε στα στελέχη των τραπεζών που πήραν κρατική στήριξη συνολικές αποδοχές κάτω του ενός εκατομμυρίου δολαρίων - ασύλληπτο για τα αμερικάνικα δεδομένα. Επομένως αυτή η στάση του απέναντι στην πρόταση Παπανδρέου χρήζει ερμηνείας.

Τρεις εκδοχές βλέπω σε πρώτη ματιά. Η πρώτη είναι η απαισιόδοξη, η πολύ απαισιόδοξη, που την προτίμησαν όμως αρκετοί φίλοι μου. Ενδεχομένως ο Obama έκανε ήδη μόνος του την προσπάθεια να θέσει υπό πολιτικό έλεγχο το σύστημα, απέτυχε και εγκατέλειψε τον αγώνα. Ποιά θα μπορούσε να είναι σ αυτή την περίπτωση η αντίδρασή του στην πρόταση Παπανδρέου εκτός από ένα χαμόγελο και μια ψυχρή δήλωση ότι θα βοηθήσει; Ίσως μάλιστα και να του είπε τα καθέκαστα και να τον απογοήτευσε, πράγμα που θα δικαιολογούσε το ύφος του Παπανδρέου στην δήλωσή του έξω απ τον Λευκό Οίκο.

Όμως αυτή την εκδοχή δεν την βρίσκω εξαιρετικά πιθανή. Δηλαδή ο Obama προσπάθησε και δεν το μάθαμε; Οι εκατέρωθεν κανονιοβολισμοί δεν ακούστηκαν πουθενά; Ούτε στην Γερμανία και στην Γαλλία; Ούτε στο State Department όπου η Hillary ήταν τόσο ενθαρρυντική στο σχέδιο Παπανδρέου;

Η δεύτερη και η τρίτη εκδοχή είναι λίγο πιο πολιτικές κι έχουν κοινά σημεία. Πάμε στην δεύτερη. Ο Obama έχει σχεδιάσει την μάχη του κατά των κερδοσκόπων της οποίας έχει καθορίσει το timing ανάλογα με τις υπόλοιπες προτεραιότητες του. Η άφιξη του Παπανδρέου με την προφανώς επείγουσα αίτηση βοήθειας τον βγάζει απ τα πλάνα του και τον αναγκάζει να δώσει μια δύσκολη μάχη με δυνάμεις διεσπαρμένες σε άλλα σχέδια που ήδη τρέχουν, όπως το θέμα του αμερικάνικου συστήματος υγείας που θέλει να δημιουργήσει. Βλέποντας την Ευρώπη έτοιμη να δώσει μάχη αντιλαμβάνεται μεν την ευκαιρία και συμφωνεί, δηλώνει όμως απλώς υποστήριξη κι όχι πολύ ενεργό συμμετοχή. Αυτό εξηγεί την στάση της Clinton που ξέρει την γενικότερη διάθεση του Obama για μάχη κατά του χρηματοπιστωτικού συστήματος αλλά δεν έχει λόγο να ξέρει το ακριβές timing και συμφωνεί με τον Παπανδρέου.

Η ερμηνεία αυτή έχει αρκετά ελαττώματα. Προϋποθέτει εκκίνηση δραστηριοτήτων σ ένα εξαιρετικά σημαντικό παγκόσμιο θέμα με τεράστια προβλήματα συντονισμού. Προβλήματα όχι μόνον μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής, αλλά και μέσα στην ίδια την αμερικανική κυβέρνηση. Δυσκολεύομαι να δεχθώ ότι η επίσκεψη Παπανδρέου ήταν τόσο κακά προγραμματισμένη απ την αμερικανική πλευρά ώστε η Clinton να μην έχει ενημερωθεί για τις απόψεις Obama σ ένα θέμα που ξέρει ότι θα τεθεί απ τον επισκέπτη της.

Η τρίτη εκδοχή είναι κατ εξοχήν πολιτική. Ο Obama ξέρει την σημασία της πρότασης Παπανδρέου και είναι μαζί του, αλλά δεν μπορεί να παραχωρήσει την ηγεσία σ ένα τέτοιο θέμα στην Ευρώπη και μάλιστα στον πρωθυπουργό μιας χώρας 10 εκατομμυρίων. Έχει φυσικά ήδη κάνει προεργασία εδώ κι ένα χρόνο, γι αυτό μπορούμε να είμαστε βέβαιοι απ το πλήθος των εργασιών που έγιναν στις επιτροπές κατά της κερδοσκοπίας στην Αμερική. Επομένως, συναντώντας τον Παπανδρέου του δίνει ένα τυπικό διπλό μήνυμα. Είμαστε μαζί, σε στηρίζω, στο δείχνω με τον ενθουσιασμό της Clinton, αλλά μέχρι εκεί. Εγώ έχω καλύτερο σχέδιο, και σου το δείχνω. Θα σε στηρίξω στους G20 αφού επείγεσαι, αλλά μην περιμένεις πολλά απ αυτό που κάνεις, η όποια λύση από μένα θα έρθει. Καλή είναι η συνεργασία, αλλά εγώ είμαι η ηγεσία, όχι εσύ.

Φυσικά οι κινήσεις Παπανδρέου του προξενούν σεβασμό, θέλει να τον έχει μαζί του. Του απονέμει λοιπόν τον «τίτλο» του «ηγέτη των Βαλκανίων». Αν μάλιστα προσέξατε, στην ομιλία του στην δεξίωση για την 25η Μαρτίου, αφού του λέει να προχωρήσει στην εξομάλυνση των σχέσεων της Ελλάδας με την Τουρκία, του λέει ότι ξέρει ότι προσπαθεί ήδη, και τελειώνει την ενότητα λέγοντας «τhank you very much for your leadership». Περιλαμβάνει δηλαδή στα Βαλκάνια και την Τουρκία αναβαθμίζοντας έτσι την Ελλάδα και δίνοντας ένα χαστούκι στην γείτονα που απέσυρε τον πρεσβευτή της απ την Washington λόγω της αποδοχής της γενοκτονίας των Αρμενίων απ την επιτροπή Εξωτερικών υποθέσεων του Κογκρέσου.

Ο Obama όμως θέλει να βάλει και τις γραμμές του στον Παπανδρέου. Τον κρατάει σε απόσταση. Καθ όλη την διάρκεια της δεξίωσης το δείχνει με κάθε τρόπο. Κι όταν ακόμη κατεβαίνει πια απ το βήμα και αρχίζει το mingling προχωράει μόνος του από επισκέπτη σε επισκέπτη και μάλιστα εξαιρετικά γρήγορα, αναγκάζοντας τον Παπανδρέου να τον ακολουθεί και καθορίζοντάς του τον ρυθμό.

Ο Παπανδρέου λοιπόν δεν πήρε όλα όσα θα ήθελε απ την Αμερική. Η αμερικάνικη στήριξη στα σχέδιά του υπάρχει αλλά είναι χλιαρή. Ποια λοιπόν μπορεί να είναι η συνέχεια του θέματος;

Ο Παπανδρέου έχει ήδη πάρει αυτά που χρειαζόμαστε. Κι είναι πολύ περισσότερα απ όσα μπορούσαμε να ελπίζουμε μέχρι πριν λίγο καιρό. Αντέστρεψε απολύτως το κλίμα εναντίον της Ελλάδας. Η ευρωπαϊκή στήριξη στο θέμα των spreads είναι δεδομένη, και κατά πάσαν πιθανότητα θα είναι αποτελεσματική από μόνη της. Οι Ευρωπαίοι δήλωσαν ότι το πιστόλι θα είναι πάνω στο τραπέζι κι αν χρειαστεί θα χρησιμοποιηθεί. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα αρκέσει για να κατεβάσει τα spreads στα επίπεδα των 100-150 μονάδων που είναι ανεκτό. Πάντως θα το δούμε.

Όχι μόνον αυτά. Πήρε μια, προσωρινή βέβαια, αναβάθμιση στις προτιμήσεις της Αμερικάνικης ηγεσίας, που έχει σημασία. Πήρε πιθανότατα ένα ΟΚ για τη «Βόρεια Μακεδονία» που δεν λύνει το θέμα αλλά έχει την σημασία του. Πήρε και την κατάργηση της βίζας. Και η συνολική του επιτυχία μπορεί να μετρηθεί πολύ απλά αν σκεφτούμε ότι σε οποιαδήποτε άλλη περίοδο το να καταργηθεί η βίζα θα ήταν γεγονός μεγάλης σημασίας που θα έπαιζε στα κανάλια για μέρες. Σήμερα μάλιστα είναι πιο σημαντικό ακόμη, γιατί μ αυτόν τον τρόπο ο Obama συμβολικά δείχνει στην Ευρώπη ότι θεωρεί την Ελλάδα ισότιμο μέλος της Ευρώπης, χωρίς την παραμικρή capitis deminutio (μείωσιν κεφαλής) σε σχέση με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Κι όμως σημασία δεν δώσαμε. Προφανώς γιατί τα υπόλοιπα ήταν πολύ σοβαρότερα.

Το σχέδιο του Παπανδρέου δούλεψε μια χαρά. Ίσως όχι 100%, αλλά μια χαρά. Και ήταν και εξαιρετικά φιλόδοξο και πολύ δύσκολο στην πραγματοποίηση. Αλλάζει τα δεδομένα την στιγμή που το είχαμε μέγιστη ανάγκη. Όμως αυτό είχε κόστος. Για να μπορέσει να το προωθήσει έπρεπε να δείχνει σε κάθε συνομιλητή του το δικό του και το γενικό συμφέρον και να μη συντηρεί τις υποψίες ότι όλα αυτά είναι ένα κολπάκι των παμπόνηρων Ελλήνων για να μη πληρώσουν τις ζημιές τους.

Η επιτυχία του σχεδίου εξαρτιόταν από την δυνατότητά του να πείσει τους συνομιλητές τους, και πρωτίστως τους Ευρωπαίους ότι αναφέρεται στο κοινό καλό. Κι αυτό είχε ως προϋπόθεση τα σκληρά εσωτερικά μέτρα. Μέτρα περισσότερα μάλιστα απ όσα του είχαν ζητήσει, κι αυτό το τόνισε δυο φορές στην κοινή συνέντευξη με τον Sarkozy και στην συνέντευξη με την Merkel. Δεν πιστεύω βέβαια ότι έκανε πολλά περισσότερα απ όσα του είχαν απαιτηθεί, αλλά κάτι έκανε. Πιθανότατα ένα ποσοστό 10-20% απ τον 14ο μισθό ήταν το πιόνι που θυσιάστηκε στο gambit του Παπανδρέου.

Το ότι ακόμη κι αυτά τα 100-200 € της επιπλέον αυτής θυσίας (όλος ο 14ος μισθός κοστίζει κάτι παραπάνω από ένα δισεκατομμύριο) ίσως είναι πολύ οδυνηρά για κάποιους είναι δεδομένο. Το ότι όμως άξιζε τον κόπο εμένα μου είναι εμφανές. Η αλλαγή στην εικόνα της Ελλάδας θα κεφαλαιοποιηθεί ταχύτατα. Εκατό μόλις μονάδες να βελτιωθούν τα spreads στα 50 δισεκατομμύρια που κατ ελάχιστον θα απαιτηθούν φέτος σημαίνουν 500 εκατομμύρια € λιγότερα, που είναι σαφώς περισσότερα απ αυτήν την επιπλέον θυσία.

Δεν συζητώ το κέρδος στην περίπτωση που επιτευχθεί ο μέγιστος στόχος της εκστρατείας, δηλαδή ο έλεγχος του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Επίσης δεν προσθέτω κέρδη από την πιθανή διευκόλυνση της επίλυσης του Σκοπιανού και των Ελληνοτουρκικών που είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποτιμηθούν έστω και χονδρικά, αλλά που όλοι καταλαβαίνουμε. Επίσης δεν συζητάω την αύξηση της πιθανότητας ξένων επενδύσεων απ τις επαφές με οικονομικούς παράγοντες, που είναι το fall out της εκστρατείας. Αυτά είναι απλά ενδεχόμενα. Είναι όμως σαφές ότι η αλλαγή στην εικόνα της Ελλάδας ασφαλώς επηρεάζει σοβαρά τον τουρισμό μας κι αυτό είναι κάτι που θα μετρηθεί στα ταμεία του κράτους σε μερικούς μήνες.

Θα είναι αρκετά αυτά για τον Παπανδρέου; Αντικειμενικά είναι, αλλά τον νοιώθω εξαιρετικά πεισματάρη. Δεν μπορώ βέβαια να ξέρω, αλλά βλέπω πιθανό το ενδεχόμενο να συνεχίσει τον μαραθώνιό του για να πείσει τους υπόλοιπους απ τους G20 μόνος του. Εξάλλου τον Putin ήδη τον συνάντησε, και αναμένεται σύντομα να συναντηθεί με τον Erdogan (η Τουρκία ανήκει στους G20), μια συνάντηση στην οποία δεν αποκλείω εκπλήξεις. Σ αυτήν πάντως την περίπτωση θα τον δούμε να τρέχει στην Ιταλία, την Αργεντινή, την Ινδία, την Κίνα, την Αυστραλία και δεν ξέρω πού αλλού.

Ανεξάρτητα απ αυτό όμως το θέμα είναι πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στο εσωτερικό. Πώς θα λειτουργήσουν τα μέτρα στην εσωτερική αγορά; Ποια θα είναι τελικά η ύφεση; Θα μπορέσουν να ελεγχθούν οι αντιδράσεις πριν δώσουν το τελευταίο απαραίτητο χεράκι βοήθειας στην ύφεση που έτσι κι αλλιώς θα έχουμε; Και βέβαια, θα καταφέρουμε να πετύχουμε τον στόχο του 8,7% με τα δεδομένα που θα προκύψουν;

Η απάντησή μου στο τελευταίο ερώτημα είναι ναι. Πιστεύω μάλιστα πως με λίγη τύχη θα μπορέσουμε να τον ξεπεράσουμε. Το gambit που λέγαμε, που σημαίνει ότι κάνουμε πιο πολλά απ όσα χρειάζονται για την επιτυχία των στόχων καθώς και τα κέρδη απ το σχέδιο Παπανδρέου που ανέφερα πριν κάνουν κάτι τέτοιο πολύ πιθανόν. Αλλά για τα υπόλοιπα θα συζητήσουμε στο επόμενο post, αν στο μεταξύ σοβαρές εξελίξεις σε άλλους τομείς δεν μας υποχρεώσουν να ασχοληθούμε μ αυτές. Το κακό είναι ότι χρειάζεται κι αυτή η τύχη. Αν κάποιες αντιδράσεις εξελιχθούν άσχημα, αν πχ κάποιοι αστυνομικοί δείξουν τον συνήθη υπερβάλλοντα ζήλο κατά παιδιών ή ηλικιωμένων κλπ, κανείς δεν θα ήταν δυνατόν να υπολογίσει τι θα συμβεί.

Λένε πως η τύχη βοηθάει τους τολμηρούς. Κι ο Παπανδρέου επέδειξε μέχρι τώρα πολύ μεγάλη τόλμη. Ας ελπίσουμε να επιβεβαιωθεί η λαϊκή σοφία.